با نگاهی به نگاشته‌ها و تحقیقات انجام‌شده توسط شیعه پژوهان و اسلام شناسان غربی نشان می‌دهد که حجم وسیعی از پروژه‌های علمی، به هویت فکری و معرفتی شیعه اختصاص یافته است. انجام پژوهش‌های فراگیر و نگارش صدها مقاله و کتاب در موضوعات مختلف مرتبط با شیعه، برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی با موضوع تاریخ، عقاید و آموزه‌های تشیع و نیز هدایت پایان‌نامه‌ها و برنامه‌ریزی فرصت‌های مطالعاتی ویژه در حوزه شیعه، بخشی از فعالیت‌های صورت گرفته در چند دهه گذشته است. این آثار در گذشته بیشتر توسط خود غربیان نوشته می‌شد، اما امروزه نوشته‌هایی با زاویه نگاه یا روش همسو با آثار غربیان، توسط پژوهشگرانی با ریشهٔ اسلامی و شیعی نگاشته می‌شود.

در همین راستا گروه مطالعات تطبیقی و استشراق پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم‌السلام با خوانش یا ترجمه آثار شیعه پژوهان غربی، دست به نقد روشی و محتوایی پژوهش‌های آنان اقدام کرده و بر پایه مسلّمات تاریخی و منابع معرفتی اصیل و کهن شیعه، اشتباهات و نتایج نادرست احتمالی آثار مستشرقان را ارائه می‌دهند.

اثر حاضر اولین مرحله تحقیقات پژوهشگران گروه مطالعات تطبیقی و استشراق است که در قالب ترجمه و نقد مقالاتی از مجموعه «Shi’ism» انجام پذیرفته است. این مجموعه دایره المعارفی چهار جلدی در حوزه مطالعات شیعی است که در سال ۲۰۰۸ میلادی توسط انتشارات راتلج به چاپ رسیده است. این مجموعه مقالات در بخش‌های پیدایش و سیر تحول تشیع، کلام و فلسفه، فقه، مراسمات و آیین‌ها و دولت و حکومت توسط محققان معاصر غربی در حوزه شیعه‌شناسی نوشته‌شده است. در انجام این پروژه، مقالاتی انتخاب شد که دارای موضوعات کلامی و یا تاریخ اندیشه بودند. در ابتدا این مقالات توسط پژوهشگران گروه ترجمه شد و سپس نقد آن‌ها بر پایه منابع تاریخی و قرآن و روایات صورت گرفت و تا اندازه‌ای به نقاط ضعف و یا قوت هر یک اشاره گردید.

در انجام این پروژه، هفت مقاله انتخاب شد که دارای موضوعات کلامی و یا تاریخ اندیشه بودند. ترتیب چینش مقالات می‌توانست بر اساس تقدم و تأخر آن‌ها در مجموعه Shi’ism باشد؛ اما ازآنجاکه ارجاع خاصی در آن‌ها به مقالات پیش از خود وجود ندارد و همچنین ناظر به دیگری نیز نوشته نشده‌اند، تصمیم بر آن شد که ترتیب موضوعی مبنای چینش مقالات قرار گیرد.

دفتر دوم، بیشتر به مقالاتی اختصاص دارد که به‌صورت مستقیم به بعضی از آموزه‌های مکتب تشیع ورود کرده و جنبه‌های مختلف آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. البته این دسته از مقالات به روند تنسیق این تعالیم در درون شیعه نیز می‌پردازند، اما تمرکز اصلی بر بیان آموزه و جوانب آن است. این دفتر چهار مقاله را در خود جای داده است:

اشمیتکه در مقاله «علامه حلّی و کلام شیعی- معتزلی» با بررسی اجمالی کلام امامیه و مکاتب شکل‌گرفته در درون آن تا زمان علامه حلی، نظریات مطرح هر مکتب را مطرح و میزان تأثیرپذیری از تفکرات دیگر چون اهل حدیث و معتزله را متذکر می‌شود. در ادامه، او نظریات کلامی حلّی را بیان کرده و رابطه‌ای میان آن‌ها و دیدگاه‌های کلامی معتزله و به خصوص ابوالحسین بصری برقرار کرده و در انتها فهرست الفبایی آثار علامه حلّی را ذکر می‌کند.

در مقاله «پیامبران و اجداد در احادیث نخستین شیعه» نیز با مسئله جانشینی و انتقال آن به امام علی ۷ از طریق وراثت و وصایت بر اساس دیدگاه شیعه روبه‌رو هستیم. روبین در این مقاله سعی دارد با مبنا قرار دادن اصل مؤاخات، حلول نور محمدی و وصیت همگانی در مسئله جانشینی، نگاه شیعی انتقال ولایت از پیامبر به امام علی ۷ را توضیح دهد. همچنین او با برقراری تناظر میان تعالیم شیعه در مسئله جانشینی با عقاید یهودی-مسیحی، شیعه را اولین گروهی می‌داند که چنین تعالیمی را وارد دنیای اسلام کردند.

«مراسم عزاداری رایج شیعی» از پیتر چلکوفسکی اما به توضیح مراسم‌های عزاداری شیعه در مناطق مختلف ازجمله ایران، عراق و دیگر کشورهای عرب، شبه‌قاره هند، قفقاز و آناتولی و حتی منطقه کارائیب، نماد پژوهی و معناشناسی هر یک می‌پردازد. چلکوفسکی با توضیح شکل‌های مختلف عزاداری مانند نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، زنجیرزنی، قمه‌زنی، شمایل برداری و…تلاش می‌کند بر اساس نگاه خود معناشناسی هر یک را بررسی کند و بیان نماید که هر یک نماد چه چیزی است.

آخرین مقاله این دفتر به «آموزه تقیه در شیعه» اختصاص دارد و توسط شیعه پژوه معرف اسرائیلی، اتان کلبرگ نوشته‌شده است. او با تقسیم آموزه تقیه به تقیه احتیاطی و تقیه غیر احتیاطی و بیان شاهد مثال‌هایی از شکل‌های مختلف آن در احادیث مکتب تشیع، دست به تبیین این نظریه و جوانب آن از نگاه شیعه می‌زند.

با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر در دو مجلد و به قرار ذیل می‌باشد:

جلد اول:

         ۱. مکتب تشیع در دوران بنی امیه

        ۲. نقدی بر دیدگاه شیعه شناسی مونتگمری وات

        ۳. مکتب تشیع در دوران مغول

        ۴. بررسی انتقادی دیدگاه میشل مازاوی در تاریخ تشیع

      ۵. بحران امامت و شکل‌گیری نهاد غیبت در مکتب تشیع دوازده امامی؛ دیدگاهی اجتماعی - تاریخی

        ۶. چالش‌های تاریخی موضوع امامت و نهاد غیبت؛ نقد و بررسی

جلد دوم

        ۷. علامه حلی و کلام شیعی- معتزلی

        ۸. نقد انگاره تأثیرپذیری علامه حلی از ابوالحسین بصری

        ۹. پیامبران و اجداد در احادیث نخستین شیعه

       ۱۰. اوری روبین و نظریه امامت موروثی شیعه در بوته سنجش

       ۱۱. مراسم عزاداری رایج شیعه

      ۱۲. نقد انگاره چلکوفسکی در عزاداری شیعه

زن و مردی که قصد ازدواج دارند، علاوه بر دارا بودن شرایط مقتضی برای تحقّق عقد ازدواج، باید از موانع انعقاد عقد مبرّا باشند. این مقتضیات و موانع در شرع به‌تفصیل بیان‌شده است، زیرا ازدواج ارتباط مشروع بین زن و مرد است و ریشه آن به آفرینش انسان بازمی‌گردد و آثاری ماندگار بر زندگی آنان می‌گذارد. حفظ نسل بشر، سلامت فردی و اجتماعی و فراهم‌سازی زمینه کمال انسانی ازجمله ثمره‌های ازدواج است.

دین اسلام برای این مهم حدومرز خاصی را مشخص نموده است که فرا رفتن از این حدومرز موجب از هم گسیختن شاکلۀ خانواده‌ها و بی‌نظمی در اجتماع خواهد شد.

برخی زنان و مردان تا ابد بر هم حرام‌اند بدین معنا که ازدواج آنان با یکدیگر ممنوع دانسته شده است. در این نوشتار موجباتی که موانع نکاح می‌باشند مثل شوهردار بودن یا در عده بودن زن بررسی می‌شود. ضرورت پرداختن به این موضوع آنگاه روشن می‌شود که به نقش خانوادۀ ‌سالم در تربیت انسان‌های لایق و شایسته توجه کنیم؛ مسلّما اگر در موانع تشکیل خانواده دقت شود، موجب جلوگیری از هم‌ پاشیدن خانواده‌ها و لطمات روحی و عاطفی ناشی از آن خواهد شد.

این کتاب به دنبال تبیین مسئلۀ ‌موجبات محرمات ابدی است که در سطح خودپاسخ به بخش مهمی از زندگی اجتماعی انسان‌ها، یعنی جواز و عدم جواز تشکیل خانواده و یا بقاء و استمرار آن می‌باشد که در فقه بانام اسباب تحریم یا موانع نکاح شهرت دارد.

کتاب در چهارفصل تنظیم‌شده است، فصل نخست به «احکام ازدواج در عدّه» اختصاص دارد و شامل مباحثی نظیر طلان ازدواج با معتدّه و ازدواج در عدّه موجب حرمت ابدی است و علم زوجین به‌حکم و موضوع و مسئله دخول و چندین بحث دیگر می‌شود . فصل دوم به احکام زنا در حرمت ابدی، فصل سوم به احکام لواط در حرمت ابدی و بالاخره فصل چهارم به احکام ازدواج در احرام می‌پردازد که البته هر فصل شامل زیرمجموعه‌ای از مباحث مختلف می‌شود.

حقیقت وحـی ازجمله موضوعاتی است که در ادیان آسمانی جایگاه خاصی دارد. در این میان عارفان، فیلسوفان و متکلمان در ادیانی همچون اسلام و مسیحیت در برهه‌های مختلف در تحلیل حقیقت وحی اهتمام داشته‌اند. با توجـه به اهـمیت این موضـوع و همچنین شبهات و پرسش‌ها در این خصوص هنوز هم اندیشمندان بدین مهم می‌پردازند.
یکی از ضرورت‌های موجود بازخوانی و تحلیل نظرات حکما و عرفا و متکلمان اسلامی در این خصوص است؛ چراکه وجود برخی عبارات در متون اندیشمندان اسلامی موجب سوءتفاهم را فراهم آورده و برخـی روشنفکـرها این عبارات را دستمـایه قرار داده و با استناد به متون فلسفه و عرفانی، به‌زعم خویش در مقام نقد حقیقت وحی برآمده‌اند.
رویکـرد اصـلی کتـاب، رویکـردی فلسفـی اسـت. امـا به اقتضـاء برخی موضوعـات، به رویکردهای کلامی و عرفانی عنایت شـده است.
هدف محقق محتـرم آن است که با رویکردی جامع‌نگر، ساحت‌های معرفتی مختلف را در کنـار هم قرار داده و دریک روش دیالکتیکی به گفت‌وگوی انتقادی بپردازند.
این رونـد دیالکتیکی، کتاب را به روش تحلیلی ـ تطبیقی فراخوانده است.
به دنبال همین روش است که در طی فصول مختلف، هم به شکل تدریجـی و هــم در فصـل نهایی و جمع‌بندی، مبانی و ادلـه اندیشمندان مختلف موردنقد و بررسی قرار می‌گیرند و نهایتاً با روش تلفیقی، پوسته‌ها و هسته‌های نظرات و دیدگاه‌های مختلف از یکدیگر متمایز می‌شوند، تا وفاق و خلاف آن‌ها مشخص شود و نظر نهایی امکان تحقق بیابد.

در کتاب حاضر، عرفان‌های نوظهور و جنبش‌های نوین دینی در جهان معاصر نقد و بررسی‌شده است. در جهت فهم و نقد عرفان‌های نوظهور در این جنبش نوین، ابتدا در نظم دهی آن‌ها، برخلاف دسته‌بندی‌های معمول ناظر به زمان، اشخاص و جغرافیا، به محورهای معرفتی و فکری آن‌ها نظر شده است. ازاین‌رو، مباحث این جنبش‌های نوین در چهار محور معرفتی که رویکرد غالب آموزه‌های آن‌ها را پوشش می‌دهد، دسته‌بندی و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. در فصل اول، نگرش و تفکر مثبت موردتوجه قرارگرفته که شامل مباحثی چون مهندسی و تکنولوژی فکر با رویکرد دینی و غیردینی، بحث شادی و هیجانات مثبت وزندگی دوم در فضای مجازی و شادی از منظر دین و فلسفه است. در فصل دوم، نگرش و تفکر سلبی انتخاب شد که شامل مباحثی در تفکر سلبی و خردستیزی در آثار کریشنا مورتی، رویکرد عرفانی وین دایر، یوگا، ذن و مدیتیشن، شمنیزم، عرفان با رویکرد گریز از مرکز و عقلانیت در عرفان اسلامی و مقایسه اسلام و تائوئیزم است. فصل سوم به محور طبیعت و کیهان اختصاص‌یافته است. ماتریالیزم مقدس و جادوی سفید، مباحث پائولو کوئلیو، ریکی و عرفان کیهانی حلقه، فنگ‌شویی، جهان هولوگرافیک و ... ازجمله آن مباحث هستند. درنهایت نیز پلورالیزم مطرح‌شده است. این فصل مباحثی چون الهیات کپرنیکی جان هیک، کثرت‌گرایی سنت‌گرایان، فرقه رام‌الله، مباحث عشق در تفکر اشو، فالون دافا و ... بررسی‌شده است.