خواجه‌نصیرالدین طوسی احیاگر حیات عقلی در اسلام
خواجه‌نصیرالدین طوسی که در قرن هفتم هجری قمری چشم به این جهان گشود، شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره‌شناس، اندیشمند، ریاضیدان، منجم، پزشک و معمار ایرانی بود.
او پس از حمله مغول به ایران، با تکیه بر منصب وزارت، نه‌تنها از ویرانگری‌های بیشتر مغولان جلوگیری کرد، بلکه در راستای افزایش سطح فرهنگ و پیشرفت علمی نیز بسیار تأثیرگذار بود.
اقدامات خواجه:
۱- تأسیس رصدخانه مراغه به‌عنوان اولین بنیاد بین‌المللی ستاره‌شناسی اسلامی و مکانی برای گردهمایی اندیشمندان و پژوهشگران از سراسر دنیا
- ساخت رصدخانه مراغه حدود ۱۵ سال طول کشید.
- این مرکز در دوره ایلخانی مهم‌ترین مرکز علمی جهان اسلام به شمار می‌رفت.
۲- تشکیل کتابخانه‌ای در کنار رصدخانه با 400 هزار جلد کتاب خطی کمیاب در علوم مختلف مخصوصاً ستاره‌شناسی و نجوم و ابزارهای اخترشناسی و بسیاری آثار و اشیای دیگر به‌عنوان منبعی بی‌بدیل برای علوم مختلف
- کتابخانه‌ای که اکنون نیز نظیری برای غنای فرهنگی و علمی آن نه در کشور و نه در جهان اسلام وجود ندارد.
۳- دعوت عام از دانشمندان به مراغه که به خاطر حمله مغول ترک دیار نموده بودند، بالأخص دانشمندان ستاره‌شناس از نقاط دور و نزدیک، حتی از چین، بدون در نظر گرفتن مکتب و مذهب خدمات وی تا آنجا پیش رفت که گفتگوی علمی چندین ساله او به مکتب مراغه و منزلش به دارالعلم طوسی شهرت پیدا کرد.
محصول گفتگوهای علمی درباره نجوم کتابی است بنام زیج ایلخانی که توسط خواجه‌نصیرالدین به رشته تحریر درآمده و تدوین و تنظیم این کتاب به عقیده همگان به‌منزله میوه و ثمره رصدخانه مراغه است.
تمدن بشری و بالأخص ستاره‌شناسی امروز مدیون جامعیت و بینش و تفکر این نابغه اسلامی است تا آنجا که هم‌اکنون پرگار ساخته‌شده توسط خواجه نصیر و همچنین اسباب و ابزار رصدی در موزه لندن موجب اعجاب و تحسین بینندگان است.
و درنهایت عشق به اهل‌البیت در خواجه نصیر آن‌چنان بود که در هنگام فوت با نهایت تواضع و فروتنی وصیت می‌کند که مرا در حرم امام موسی ابن جعفر (ع) دفن نمایید و آیه شریفه و کلبهم باسط ذراعیه باالوصید را بر روی سنگ قبرم بنویسید، بدین معنی که خواجه نصیر با لقب‌های استاد البشر، نابغه اسلامی و سلطان المحققین و القاب دیگر که نام گرفته آن‌ها همه هیچ‌اند فقط عشق و محبت اهل‌البیت راه نجات است.
و دیگر اینکه هر چه داریم از آن‌هاست و من با آن‌همه اطلاعات و معلومات خاک‌پای ائمه اطهار نمی‌شوم این‌چنین فروتنی و تواضع خاصه علماء ربانی است.