نقش ظلم در استنباط فقهی
شماره مجلد: ۵ | دوره ۳/ شماره ۱ – بهار و تابستان ۱۳۹۹ کد مقاله: ۲۵ صفحه: ۲۲ - ۳
چکیده:
ظلم و عدل از مفاهیم بسیار تأثیرگذار و مورد بحث در اندیشۀ بشری است. یکی از مباحث مهم در این خصوص، اثری است که مفهوم ظلم می‌تواند در فرآیند استنباط احکام شرعی ایفا کند. این مقاله درصدد است نقش ظلم در این فرآیند را مشخص نماید. بر اساس کتب لغت، به‌ویژه کتب نزدیک به عصر صدور وحی، ظلم را می‌توان «تعدی از حد» معنا کرد. در متون دینی، بهخصوص قرآن کریم هم همین معنا موردنظر بوده است. بر این مبنا، در استنباط فقهی هر جا از حدودی که شارع آن را معتبر شمرده تخطی شود، ظلم واقع‌شده است. حدود معتبر در فقه، مجموعه حدودی است که شارع مشخصاً تعیین نموده و حدود عقلی و عرفی که به اعتبار آن حکم کرده یا آن را ردع نکرده باشد. درنتیجه، ظلم ملاکی است که در تمام فضای فقه و فرآیند استنباط جریان دارد و دو نقش عمده برای آن قابل‌تصور است: اول، در مواردی که اطلاق یا عموم دلیلی با خطوط کلی شرعی منافات داشت، می‌تواند دلیل را مقید کند یا از مورد منصرف نماید. دوم، در تفریعات فقهی و مسائل جدید می‌تواند مستند حکم قرار گیرد.
کلمات کلیدی : ظلم، عدل، استنباط، فقه، تعدی، حد.