خانواده با سابقه‌ترین نهاد اجتماعی شناخته شده توسط بشر است؛ با این وجود تحلیل ماهیت آن یکی از مسائل پیچیده و اختلافی بین حقوقدانان می‌باشد و در دکترین کشورهای مختلف نیز مورد مناقشه واقع شده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی خانواده با محوریت نصوص و منابع فقه امامیه و حقوق ایران به بررسی خانواده به عنوان ماهیتی مستقل و آثار ناشی از آن پرداخته است. روش پژوهش حاضر تحلیلی - توصیفی و جمع‌آوری اطلاعات از طریق کتابخانه صورت گرفته و به اعتبار استفاده از نتایج حاصل از آن دارای جنبه کاربردی در زمینه اصلاح قوانین می‌باشد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که در دیدگاه سنتی، خانواده غالباً با دید اصالت فرد و روح فردی مورد مداقه قرار گرفته است و احکام و حقوق بر اعضای خانواده بر اساس رابطه زوجیت و قرابت مترتب شده است اما با طرح دیدگاه اصالت اجتماع در کنار اصالت فرد می‌توان رویکرد نوینی به نهاد اصیل خانواده ارائه نمود. همچنین باید افزود فقه و حقوق ایران شخصیت حقوقی مستقل از اعضای خانواده را به رسمیت نمی‌شناسد؛ لکن آن را یک ماهیت مستقل جدای از اعضای آن به‌حساب آورده و در برخی احکام دید نظام‌مند به آن دارد. به عبارت دیگر خانواده یک تأسیس مستقل در فقه و حقوق ایران به شمار می­آید و در مطالعات و طرح نظریات در کنار پرداختن به اعضای خانواده بایستی دیدگاه اصالت اجتماع نسبت به نهاد اصیل خانواده موردتوجه قرار گیرد. نتیجه این رویکرد نوین آن است که خانواده به این اعتبار دارای آثار و احکامی جدا از آثار و احکام اعضای آن می‌باشد که برخی از آن‌ها عبارت است از: برخورداری از حق حریم خصوصی، حق حیثیت معنوی، حق حمایت از تشکیل، تحکیم و تعالی، وجوب حفظ کیان خانواده و...