سهروردی به بحث علیت، دو رویکرد مجزای مشائی و اشراقی دارد. او در رویکرد اشراقی­ خود سعی دارد  به کمک مبانی مخصوص حکمتش، تبیین جدیدی از حقایق ارائه دهد. شیخ اشراق در رویکرد مذکور در خصوص بحث علیت گاهی با حفظ محتوا به ابداع اصطلاح جدید اشراقی و تغییر واژه مورد نظر فیلسوفان پیش از خود می­پردازد، مانند کاربرد «نور اقرب» به جای «صادر اول» و گاهی نیز مبتکرانه نظریه­ای را ابداع می­نماید. مانند ابداع «قاعده امکان اشرف».

ازمیان علل اربعه، علت صوری و مادی، دو علت مردود نزد شیخ اشراق و علت غایی و فاعلی دو علت مقبول نزد او هستند. شاخصه­های نظر اشراقی او در مورد علت صوری و مادی از این قرار است: نفی ترکب جسم از ماده و صورت، انکار و نفی نقش علیت برای ماده و صورت، پذیرش معنایی جدید از هیولا و ردّ هیولای اولی به عنوان قوه محض، نفی جوهریت صور نوعیه.

از نظر سهروردی  نظام هستی منحصر در نور و ظلمت است. هستی از سریان نور، پدید می­آید و فاعلیت متعلق به نور است. او با اصول اشراقی خویش نظریه خاصش را در ترتیب موجودات عالم و نظام آن بیان و کثرت آن را توجیه می­کند. او ترتیب صدور به شرافت را با قاعده امکان اشرف، اثبات می­کند. همچنین با ­اشراقی جلوه دادن  قاعده صدور بسیط از مرکب، پرتو­های بی­شماری را که در نور قاهر متمرکز شده اند به منزله اجزاء علت در ایجاد معلولِ بسیط موثر می­داند. سهروردی جریان اشراق نور از عالی به سافل، را به نحو اضافه اشراقی دانسته است نه انفصال یا انتقال. اضافه اشراقی نشانگر باطن و حقیقت ارتباط مرحله عالی نوری با مرحله سافل نوری می­باشد که برخلاف «اضافه مقولی» فقط قائم به یک طرف است. او «قهر و عشق» را نیز مانند اشراق و مشاهده از ارکان اصلی تبیین کثرت عالم می­داند. سیر صدور نور نهایتاً ، به ظلمت محض، ختم می­شود. توجه به این نکته لازم است که در تفکر شیخ اشراق حقایق نوریه فاقد ظلمتند و حقایق ظلمانی فاقد نور. با این همه معلول بودن ظلمت برای نور، غیر قابل انکار است. ظلمت برای نور به منزله ظلٌ و سایه برای شئ است. در واقع این سایه و ظلٌ بماهو ظلٌ، فاقد نور است و به تبع نور معنا پیدا می­کند.