ماهیت شر اخلاقی از دیدگاه آکویناس
شماره مجلد: ۵ | سال سوم/ شماره ۷ و ۸ - تابستان و پاییز ۱۳۸۳ کد مقاله: ۳۳ صفحه: ۱۱۴ - ۱۰۱
عباس اسکوئیان
چکیده:
فلاسفه‌ی مسیحی به مسئله‌ی شر توجهی ویژه دارد؛ او با استدلالی این‌چنینی روبه‌روست: ۱- خدا خالق همه‌ی موجودات است؛ ۲- شر موجود است؛ پس خدا خالق شراست. او برای حل این مشکل ابتدا شر را به دو گونه‌ی شر طبیعی و شر اخلاقی تقسیم می‌کند و می‌کوشد تا به مقدمه‌ی دوم در هر یک از این دو شر حمله برد. آکویناس در آغاز نشان می‌دهد که هر چند شر واقعی است اما جوهر نیست و همه‌ی موجودات- از آن جهت که موجودند- خیرند؛ لیکن همه نسبت به کمال مطلق نواقصی دارند و این نواقص و محدودیت‌ها عامل شر می‌شود؛ اما خلق عالم با همه‌ی نواقصی که دارد، در نهایت خیر است و خدا خیر مجموعه‌ی عالم را- که توأم با این نواقص است- اراده کرده است. در مورد شرور اخلاقی هم پس از تحلیلی درباره‌ی معنای آن در نهایت می‌بینیم که این شرور ناشی از اختیار انسان است؛ اما خداوند بر اساس حکمت خود انسان را موجودی مختار آفریده تا به خیرهایی نائل شود که در غیر آن صورت برای او حاصل نمی‌شده است؛ هرچند وجود این اختیار مستلزم آن است که فرد بتواند مرتکب خطا شود. آنچه شر است، البته اختیار و اراده‌ی انسان نیست؛ بلکه عمل نکردن اراده بر طبق عقل و قانون الهی است که به خطای اخلاقی می‌انجامد. در نهایت آکویناس نشان می‌دهد که خداوند- که خیر مطلق است- نمی‌تواند عامل شرور چه شرور اخلاقی و چه طبیعی باشد.
کلمات کلیدی : خدا، اختیار، آکویناس، شر طبیعی، شر اخلاقی، خیر خواهی، بیان آکویناس در ب